Ryksa Elżbieta "Reiczka" Piastówna (urodzona w Poznaniu, 1 września 1288 roku, zmarła w Hradec Kralove=Königgrätz, 19 października 1335 roku) herb
Córka Przemysława II Piasta, króla Polski, księcia Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego i Ryksy Valdemarsdottir Folkung, córki Waldemara I Birgerssona Folkunga, króla Szwecji, księcia Götalandu, księcia Finlandii.
26 maja 1303 roku została koronowana na królową Polski przez biskupa wrocławskiego Henryk z Wierzbna i wtedy przyjęła imię Elżbieta.
26 maja 1303 roku w bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita w Pradze poślubiła Wacława I (II) Przemyślida (urodzony 17 września 1271 roku, zamordowany na Starym Mieście w Pradze, 21 czerwca 1305 roku), króla Polski i Czech. 16 października 1306 roku w bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita w Pradze poślubiła Rudolfa III Habsburga (urodzony około 1282 roku, zmarł w Horazdiowitz, 3 lub 4 lipca 1307 roku), księcia Austrii i króla Czech. W 1315 roku poślubiła Jindřicha Hynek z Lipé (urodzony w 1296 roku, zmarł w Brnie, 26 sierpnia 1329 roku), wielki marszałek Czech, morawski hetman ziemski.
Ryksa przyszła na świat w 1288 roku, a już w 1296 została zupełną sierotą. Najpierw umarła jej matka, potem tragicznie zginął ojciec. Macocha, Małgorzata Brandenburska, prawdopodobnie pokochała małą pasierbicę, gdyż zabrała ją ze sobą, wyjeżdżając na dwór ojca, margrabiego Albrechta. O tym wspólnym wyjeździe zadecydowały zapewne nie tylko uczucia, ale też i względy polityczne, gdyż margrabiemu zależało na tym, aby mieć u siebie jedyną córkę króla sąsiedniego państwa. Można było to wykorzystać jako atut w rozgrywkach politycznych. Ryksa pozostawała na dworze brandenburskim przez pięć lat. Jako małą jeszcze dziewczynkę zaręczono ją z synem margrabiego Ottona, który jednak zmarł przedwcześnie i do małżeństwa nie doszło. Po śmierci narzeczonego Ryksa nadal przebywała na dworze askańskim.
W tym czasie z pretensjami do polskiej korony występował król czeski Wacław II. Żoną jego była Jutta, z którą miał syna, późniejszego Wacława III, i kilka córek. Wnet jednak owdowiał i związał się z piękną faworytą Agnieszką, o której kronikarz styryjski Ottokar pisał, że miała "wszystko, dzięki czemu mogła się stać dla mężczyzny cenną". Panujący musi jednak kierować się racją stanu i nie zawsze może ulegać porywom serca. Tak też było w wypadku Wacława. Kiedy zajął Polskę i koronował się na króla, pragnął zrobić jakiś taktyczny gest względem polskich panów. Koronacja jego bowiem nie była w Polsce przyjęta życzliwie: rycerze czescy podczas ceremonii w Gnieźnie stali w pancerzach gotowi do walki. Wacław przypomniał sobie o istnieniu sieroty po Przemyśle i postanowił ją poślubić. Odebrał więc jedenastoletnią dziewczynę z dworu brandenburskiego i zabrał do Pragi. W tym czasie miał dwadzieścia dziewięć lat. Księżniczkę oddał pod opiekę księżnej krakowskiej - wdowy Gryfiny. Ryksa przebywała pod tą kuratelą trzy lata i dopiero po tym okresie król zdecydował się na zaślubiny. Usunął z dworu kochankę i 26 maja 1303 roku uroczyście pojął za żonę córkę Przemyśla. Ceremonii dopełnił biskup wrocławski Henryk, działając z upoważnienia arcybiskupów mogunckiego i gnieźnieńskiego. Równocześnie Ryksę koronowano na królową Czech i Polski. Od czasu koronacji nosiła drugie imię Elżbieta. W dwa lata po ślubie urodziła córkę Agnieszkę. Dziewczyna ta poślubiła potem Henryka śląskiego, księcia jaworskiego. W tym samym roku zmarł Wacław II.
Po krótkim panowaniu Wacława III czeską koroną zainteresował się król Albrecht I Habsburg, który bardzo chciał widzieć ją na czole swego syna, księcia austriackiego Rudolfa III. Panowie czescy wyrazili na to zgodę, ale jednocześnie postawili warunek, że Rudolf musi ożenić się z wdową po Wacławie II. Do tych zaślubin doszło w październiku 1306 roku, mimo iż - jak pisał Długosz - "córki króla Wacława nie tylko na kolanach prosiły, ale lejąc łzy kilkakrotnie błagały, żeby ich nie opuszczali, nie pozbawiali ich dziedzictwa, nie stawiali wyżej obcych i nie znanych od swoich, znanych". Nie miała jednak Reiczka - tak w Czechach zwano Ryksę - szczęścia. Rudolf żył niespełna rok i królowa ponownie owdowiała. Długosz, a za nim Jasienica, wydają ją jeszcze raz za mąż za króla Hiszpanii. Nasz dziejopis popełnił jednak pomyłkę, przypisując Reiczce męża Ryksy, córki Władysława "Wygnańca" i Agnieszki sprzed lat. W rzeczywistości Reiczka została już wdową do śmierci, choć dalsze jej życie było dość burzliwe. Kiedy rządy w Pradze objął Jan Luksemburczyk, królowa udała się do swych wdowich włości do Hradca, i stąd nazywano ją panią na Hradcu. Związała się wówczas z magnatem czeskim Henrykiem z Lipy, człowiekiem tak potężnym, że przymierzającym się nawet w pewnym czasie do przejęcia władzy w Czechach. "Pani na Hradcu" dzielnie mu sekundowała w tych dążeniach. W 1320 roku założyła koło Berna klasztor cysterek, zwany Dworem Mariańskim, myśląc za życia o przygotowaniu dla siebie godnego miejsca wiecznego spoczynku.
Z Rudolfem najprawdopodobniej nie miała dzieci, niemniej kronikarz austriacki Anonim z Leoben nadmienia, że w chwili śmierci króla była w odmiennym stanie i niebawem wydała na świat syna. Jeśli nawet takie wydarzenie miało miejsce, a nie wspomina o nim żadne z licznych znanych źródeł, syn taki musiałby umrzeć wkrótce po narodzinach
Śmierć ostatniego swojego męża, Ryksa Elżbieta niezwykle przeżyła. Zdecydowała się wtedy ostatecznie wstąpić do klasztoru starobremieńskiego, który tak hojnie wyposażyła. Cztery lata później razem z córką Agnieszką udała się na długą pielgrzymkę po sanktuariach Nadrenii, z której wróciła po kilku miesiącach.
Ryksa Elżbieta (zwana w literaturze czeskiej piękną Polką) zmarła w klasztorze cysterek w Sarym Brnie w wieku 47 lat i została pochowana u boku swojego ukochanego Henryka z Lipy. W swoim testamencie poczyniła różne zapisy na rzecz instytucji kościelnych w Czechach i Polsce (zwłaszcza w Poznaniu).
Ryksa Elżbieta z pierwszym mężem Wacławem II miała tylko córkę:
Agnieszkę (urodzona 15 czerwca 1305 roku, zmarła przed 4 stycznia 1337 roku), żona Henryka I (urodzony między 1292 a 1296 roku, zmarł między 6 marca a 15 maja 1346 roku), księcia jaworskiego.
Ryksa Elżbieta z Rudolfem najprawdopodobniej nie miała dzieci, niemniej kronikarz austriacki Anonim z Leoben nadmienia, że w chwili śmierci króla była w odmiennym stanie i niebawem wydała na świat syna. Jeśli nawet takie wydarzenie miało miejsce, a nie wspomina o nim żadne z licznych znanych źródeł, syn taki musiałby umrzeć wkrótce po narodzinach.
Żródła:
"Małżeństwa królewskie - Piastowie" - Jerzy Besala,
"Poczet królów i książąt polskich" - Marek Urbański,
"Poczet królowych i żon władców polskich" - Marek Urbański,
"Poczet polskich królowych i księżnych" - Zbigniew Satała,
"Poczet polskich królowych, księżnych i metres" - Zbigniew Satała,
"Polskie królowe" - Edward Rudzki (tom. I).
Ryksa Elżbieta "Kobiety w polityce"
Ryksa Elżbieta w "Poczet.com"
"CZ. III. RÓŻNE DYNASTIE (XIV-XVI W.)"- autor: Jarczewski Przemysław
RYKSA ELŻBIETA w "Władcy Polski"
14-10-2023